Weerstandsvermogen

In de voorbereiding op deze meerjarenbegroting zijn de risico’s geïnventariseerd en geactualiseerd. In het hieronder weergegeven overzicht zijn de risico's gepresenteerd met de grootste netto impact; dat wil zeggen effect x kans groter dan € 250.000.

Opmerking:
*1: Voor de grondexploitaties is een separate risico-inventarisatie en -analyse uitgevoerd. De uitkomst daarvan is opgenomen in deze tabel, vandaar dat hiervoor geen kans is opgenomen.

Ontwikkeling weerstandsvermogen
In de jaarstukken 2021 is de laatste stand van de risico's opgenomen.  De benodigde weerstandscapaciteit in de jaarstukken bedroeg 6,4 miljoen. Dit is in de deze begroting gedaald naar 5,0 miljoen. In de kaderbrief is een analyse opgenomen over de verschillende ontwikkelingen die op dit moment spelen en een risico vormen voor de gemeenten. In onderstaande paragraaf is de analyse op basis van de inzichten per augustus 2022 opgenomen.  Vervolgens is een specifieke toelichting opgenomen op de grootste risico's.

Marktontwikkelingen en weerstandsvermogen
In de kaderbrief is een beschouwing opgenomen van de belangrijkste marktontwikkelingen en het mogelijke effect daarvan op de gemeentelijke begroting. De belangrijkste conclusie van de analyse is dat meerdere ontwikkelingen in relatie tot elkaar staan, en elkaar versterken. De effecten van schaarste, die zijn opgebouwd tijdens de coronacrisis worden versterkt door de onrust in Oekraïne. De ontwikkelingen en onzekerheden raken de gemeentelijke begroting op meerdere manieren.

Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van de inflatie. De inflatie is in augustus gestegen naar 12% voor consumentengoederen en diensten. Hogere huurprijzen en hogere kosten voor energie hebben hier een belangrijk aandeel in. Door de hoge inflatie zal het gemiddelde besteedbare inkomen van huishoudens dalen met 6 á 7 %,  waardoor de kans op schuldenproblematiek toeneemt. Een belangrijke maatregel ten aanzien van de gestegen huren is het bouwen van nieuwe woningen. Maar de hoge inflatie, samen met maatregelen van de overheid, zoals beperking van huurprijsverhoging, de Omgevingswet, de gestegen rente en een verplicht aandeel betaalbare woningen zorgt voor een rem op de productie van nieuwbouw. De ontwikkelingen rondom stikstof hebben ook een remmende werking. Dit nog naast de lage werkloosheid, wat voor uitdagingen zorgt bij het aantrekken en behouden van personeel. Zelfs voor posities die niet ingevuld kunnen worden met vaste medewerkers is de mogelijkheid voor inhuur schaars.

Voor de woningmarkt spreken de belangrijkste belangenpartijen van een "perfect storm". Ondertussen signaleren het NIBUD en NVVK (Nederlandse Vereniging Voor Volkskrediet) een toename in de schuldenproblematiek. Tot 70% van het inkomen gaat op aan vaste lasten en de schuldhulpvraag stijgt naar verwachting met 20%. De schulden treffen voornamelijk mensen met een minimuminkomen, maar ook in de inkomensgroepen daarboven beginnen problemen te ontstaan.

De afgelopen jaren was er een specifiek risico opgenomen voor de coronacrisis en zijn effecten. Zoals bij de marktontwikkelingen beschreven zijn de effecten van de coronacrisis overgegaan in een macro-economische staat van Nederland. Als gevolg daarvan zijn de specifieke corona risico's niet meer opgenomen.

Het is onzeker hoe al deze aspecten zich gaan ontwikkelen en welke maatregelen de overheid gaat nemen bij de verschillende vraagstukken. Bij de toelichting op de risico's zijn de effecten van bovenstaande ontwikkelingen meegenomen en beschreven. Naast de top 10 risico's zijn nog enkele specifieke en belangrijke risico's opgenomen.

Toelichting op risico's

Grondexploitaties
Uit een recente risicoanalyse van de grondexploitaties blijkt dat het totale risicoprofiel van de grondexploitaties is gecalculeerd op € 1.550.000. Ten opzichte van het risico in de jaarstukken 2021 (€ 1.294.000) betekent dit een stijging van € 256.000. In de paragraaf grondbeleid is een specificatie van de cijfers in tabelvorm opgenomen. Door de inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022 zijn ook de effecten van deze crisis becijferd, wat heeft geleid tot een toename van het risicoprofiel ten opzichte van de cijfers in de uitvoeringsrapportage grondexploitaties en jaarstukken 2021.

Zevenaar Oost – bedrijven en wonen:
De toename van het risicoprofiel wordt veroorzaakt doordat we een risicoanalyse voor de crisis rond Oekraïne hebben laten uitvoeren op de grondexploitaties. In het scenario dat we hebben toegepast is de inflatie en de stijgende rente van de afgelopen maanden opgenomen.

Middag Oost & Zwanenwaay:
In Middag Oost zijn we bezig met het woonrijp maken. Omdat de kostenstijging hoog is in de water-, wegen en grondwerken is de risicoanalyse ook over Middag Oost berekend. Hetzelfde geldt voor Zwanenwaay.

Rijnark Lobith
Dit risico is vervallen. Deze locatie kan niet gezien worden als grond die kwalificeert als warme grond in het kader van de BBV. Afwaardering heeft plaatsgevonden naar landbouwwaarde.

Algemene uitkering
De jaarlijkse verhogingen of verlagingen (het accres) van het gemeentefonds zijn onzeker. Het gemeentefonds ontwikkelt zich evenredig aan de rijksuitgaven. Nemen de rijksuitgaven toe, dan neemt ook de algemene uitkering toe. Bij een afname van de rijksuitgaven geldt het omgekeerde. De hoogte van de algemene uitkering is hierdoor afhankelijk van omstandigheden die buiten de invloedssfeer van de gemeenten liggen.

De algemene uitkering zoals die is verwerkt in de huidige begroting is voornamelijk gebaseerd op het regeringsakkoord van januari 2022. De wereld is in de tussentijd aanzienlijk gewijzigd, waardoor de kans dat het accres in de volgende circulaires meer af wijkt groter wordt. Dit doordat het kabinet minder voornemens kan realiseren (onder uitputting) of dat bestedingen anders in worden gericht (buiten de systematiek van trap-op-trap-af).

De algemene uitkering (taakveld 0.7) bedraagt in 2023: 87 mln. In de voorgaande begrotingen was het risico bepaald op 1 mln. Vanwege de grote onzekerheden is de afwijking nu gesteld op 2%, zijnde 1,7 miljoen met een gelijke kans van 50%.

Aantrekken en behouden gekwalificeerd personeel
Al geruime tijd hebben we als gemeente te maken met een lastig bedrijfsvoeringsvraagstuk, namelijk een tekort aan personeel. Als het gaat om aantrekkelijk werkgeverschap loopt de gemeente Zevenaar, net als andere gemeenten, aan tegen krapte op de arbeidsmarkt. De kleinere gemeenten ondervinden meer concurrentie. Het risico zien we terug in vacatures die langere tijd open staan of soms zelfs niet in te vullen zijn. Met name bij Bouwen &Wonen, Ruimtelijke Ordening en Sociaal Domein staan vacatures open.

Daarnaast zien we een redelijk verloop van de (jongere) medewerker die na een aantal jaar de organisatie weer verlaat en een hogere uitstroom van medewerkers die met pensioen gaan. Over 2021 hebben we een uitstroomcijfer van 45. Om onszelf daadwerkelijk als een aantrekkelijke werkgever aan te kunnen merken, werken we aan de doorontwikkeling naar een moderne en professionele organisatie. Gelet op het belang en onze ambitie hierin vervult Zevenaar een bestuursrol in het P&O-netwerk / werken in Gelderland.  

In deze tussenliggende periode ligt de oplossing bij het inzetten van personeel van derden (inhuur). Het uitgangspunt is dat de kosten van inhuur binnen de formatieve budgetten blijft. Doordat ook de beschikbaarheid van inhuur steeds beperkter wordt en ook deze bureaus te maken hebben met kostenstijgingen zullen de kosten van inhuur gaan stijgen.

Mocht er ook geen inhuur beschikbaar zijn, dan kan de situatie zich voordoen dat geplande activiteiten niet uitgevoerd kunnen worden. Een geplande activiteit niet meer of anders uitvoeren zal ook tijd en geld kosten. Hierbij kun je denken aan extra kosten voor communicatie en kosten voor alternatieve plannen en verantwoording. Als grondslag voor het bepalen van het risico gebruiken wij de salarislasten in de begroting 2023 als basis. Er is een risico dat wij 5% meer uit moeten geven dan de geraamde salarislasten om de geplande activiteiten te realiseren. Het risico bedraagt daarmee € 1,2 miljoen met een kans van 70%.

In de begroting zijn budgetten opgenomen om een aantrekkelijkere werkgever te worden, daarmee de afhankelijkheid van inhuur te beperken en meer te kunnen ontwikkelen. De maatregelen beperken dit risico.

Verbonden partijen
De totale jaarlijkse bijdrage van onze gemeente aan verbonden partijen is ongeveer 20 miljoen. Het risico bestaat dat verbonden partijen in een bepaald jaar een hogere bijdrage nodig hebben dan begroot. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan bij onverwachte tegenvallers in hun exploitatie. Omdat de verbonden partijen in hoofdzaak niet beschikken over een eigen weerstandsvermogen, worden deze tegenvallers in rekening gebracht bij de gemeente. Daarbij speelt het risico dat niet alle verbonden partijen tegemoet kunnen komen aan de door de gemeente Zevenaar verzochte besparing van 5% structureel. Door de huidige economische situatie is de kans groter dat er tekorten ontstaan bij verbonden partijen, die zij niet zelf kunnen opvangen.

Sociaal domein
In het sociaal domein onderkennen we vier risico's. In deze begroting zijn de eerdere risico's specifieker gemaakt, omdat er verschillende ontwikkelingen zijn en de aard van de risico's daardoor ook anders zijn.

1. Algemene ontwikkeling
De prognose voor het gebruik van jeugdzorg en Wmo is gebaseerd op de werkelijke uitgaven, verhoogd met de verwachte ontwikkelingen in prijs en aantal cliënten. Wij zijn hierbij afhankelijk van factoren die buiten onze invloedssfeer liggen. Een andere factor die buiten onze invloedssfeer ligt is de beschikbaarheid van zorg. De beschikbaarheid staat onder druk, waardoor inwoners niet gelijk kunnen worden geholpen. Hierdoor bestaat het risico dat alternatieve (tussentijdse) zorg ingezet moet worden. Daarnaast hebben ook niet voorspelde demografische ontwikkelingen invloed op de gerealiseerde kosten.

Als risico wordt op basis van het huidige kostenniveau voor de gemeente Zevenaar een bedrag van € 750.000 aangehouden.

2. Compensatie jeugdzorg
De afgelopen jaren is de compensatie voor de kosten van jeugdzorg een belangrijk onderdeel van de begroting geweest. In de afgelopen P&C-documenten was de wijze waarop het rijk de gemeenten zou compenseren telkens anders. De afgelopen periode is tussen de verschillende belangenpartijen de wijze van omgaan met de compensatie vastgesteld.

a) Andere compensatie in algemene uitkering (inkomsten)
Gemeenten mogen de door de commissie der wijzen vastgestelde tekorten en besparingsmogelijkheden voor 100% verwerken in de begroting. In de voorgaande begroting was dit 75%. Ook moest nog rekening worden gehouden met een aanvullende opgelegde besparing door het Rijk. Voor 2023 is de compensatie toegezegd, maar voor de jaren vanaf 2024 nog niet. Het rijk zou kunnen besluiten deze bijdragen voor andere doeleinden in te zetten. Wij zien een kans van 30% dat het rijk een gedeelte (10% ) van de bijdragen zoals geraamd voor 2024-2025-2026 anders gaat inzetten. Het gaat om totaal € 9,2 miljoen.  

b) Besparingen uit hervormingsagenda (uitgaven)
 In de hervormingsagenda wordt in overleg met verschillende belangenpartijen samengewerkt om op landelijk niveau besparingen te realiseren. Het risico bestaat dat de voorstellen en/of de maatregelen uit de hervormingsagenda niet geheel geëffectueerd kunnen worden in onze begroting. Doordat het gesprek over de hervormingen in 2022 tijdelijk is gestaakt bestaat het risico dat de besparing in de kosten niet tijdig wordt gerealiseerd. Voorzichtigheidshalve hebben wij in deze begroting nog geen besparingen in de kosten opgenomen.

De besparing uit de hervormingsagenda bedraagt 1,6 miljoen voor onze gemeente. Hierdoor bestaat er een kans dat de kosten lager uitvallen dan nu opgenomen in de begroting. De kans dat we lagere lasten krijgen (voordeel) is voor 50% opgenomen. De besparing uit de hervormingsagenda bedraagt € 1,6 miljoen oftewel een positief risico van € 800.000.

3. WMO aanzuigende werking
Dit specifieke risico in het sociaal domein gaat over de toenemende kosten voor huishoudelijke ondersteuning door het abonnementstarief. Landelijk is een toename te zien in het gebruik van ondersteuning en meerdere gemeenten zijn maatregelen aan het nemen om de toename van de kosten te beperken. De overheid heeft op basis hiervan besloten om de wetgeving aan te passen en vanaf 2025 weer een eigen bijdrage op te nemen. Wat de uitkomst zal zijn is nog niet duidelijk en in de tussenliggende tijd blijft de huidige situatie bestaan. Hierdoor bestaat een risico op een groei groter dan voorzien, maar wordt er geen aanvullend risico opgenomen.  

Gevolgen Russische inval in Oekraïne
De oorlog en onrust tussen Oekraïne en Rusland heeft gevolgen voor Nederland en de economie. Onrust, onzekerheid, risico van verhoging gasprijzen, minder gunstige economische ontwikkeling, effecten op het handelsverkeer, opvang van vluchtelingen etc. De oorlog met bijbehorende sancties heeft ook gevolgen voor onze begroting. Dit kan op verschillende manieren het geval zijn, zoals: andere rijksbijdrage, hogere kosten als gevolg van gestegen inflatie, regelingen voor migranten, effect op economie (recessie), hogere rentelasten, hogere energieprijzen, schaarste in grondstoffen etc. Het risico ontstaat daarmee grotendeels niet door de oorlog, maar de oorlog versterkt de effecten.

In augustus en september zijn de effecten van al deze ontwikkelingen duidelijker geworden, zoals bij de marktverkenning beschreven. In de jaarstukken 2021 was een bedrag van 1,8 miljoen opgenomen met de toelichting dat deze bij de begroting verder zou worden gespecificeerd. Op basis van de analyse zijn budgetten verhoogd of kosten geraamd en zijn risico's aan al bestaande risico's toegevoegd. Bijvoorbeeld een verhoging van het risico van de grondexploitaties, een verhoging van het risico van de algemene uitkering en verhoging risico voor inhuur.

Op basis van de marktanalyse wordt een risico gezien ten aanzien van de schuldenproblematiek. Door de hoge inflatie en dalende koopkracht komen steeds meer inwoners in krappere financiële situaties.

Met de onzekerheden op verschillende vlakken (o.a. opvang, hoge inflatie, schulden) wordt het risico bijgesteld naar 1 miljoen tegen 50%. Dit mede doordat medio september wel enkele maatregelen zijn aangekondigd door het kabinet en de Europese Commissie, maar dat het niet duidelijk is of en hoe deze gaan helpen.

Opdrogen van bezuinigingsmaatregelen
De raad heeft bij de meerjarenbegroting 2020-2023 een pakket aan bezuinigingsmaatregelen vastgesteld. De maatregelen resulteren in een structureel en reëel begrotingsevenwicht. De maatregelen zijn voor een structureel bezuinigingsbedrag van € 7,2 miljoen in de begroting verwerkt.  In de voortgangsrapportages monitoren wij de voortgang van de realisatie van de bezuinigingen. Het risico is aanwezig dat de bezuinigingseffecten in de loop van de jaren "opdrogen" of om andere externe ontwikkelingen niet of deels het geraamde financieel resultaat halen. Dit risico schatten wij bij het sociale domein hoger in dan bij het fysieke domein. Op basis van de actuele bezuinigingsmonitor schatten wij  een bedrag van € 1,5 miljoen in als risico. Hieraan koppelen we een risico met een kans van 30%.
De nieuwe coalitie heeft in zijn akkoord aangegeven om deze bezuinigingen te heroverwegen. In deze begroting zijn ook voorstellen opgenomen. Dit risico zal na heroverweging ook gaan wijzigen.

Dividend deelnemingen
We ramen in de begroting dividendinkomsten van Alliander, Ataro, BNG en Vitens. Hiermee lopen we het risico dat dividendinkomsten lager uitvallen, bijvoorbeeld door tegenvallende bedrijfsresultaten.

Wachtgeld wethouders
Om de huidige wethouders te beschermen tegen de gevolgen van werkloosheid na het wethouderschap geldt een wachtgeldregeling. Na het wethouderschap ontvangt een wethouder een Appa-ontslaguitkering, tenzij de pensioengerechtigde leeftijd is bereikt. Dit is geregeld in de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Waarom het wethouderschap beëindigd is hierbij niet van belang; het recht op de uitkering bestaat ongeacht de reden van het aftreden. De specifieke aanspraak en omvang kunnen pas worden bepaald op het moment dat zich dit voordoet. Het risico hebben we verlaagd omdat in het nieuwe college 2 wethouders reeds de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en geen recht meer hebben op wachtgeld.

Uitval ICT-systemen
Een ICT- storing heeft een grote impact op onze gemeentelijke dienstverlening. Het is van groot belang dat beheer en onderhoud op de ICT- omgeving op een adequate manier wordt uitgevoerd. Hierbij wordt de kwetsbaarheid van de RID zichtbaar. Een combinatie van druk op de personele capaciteit, krapte op de arbeidsmarkt, vertraging in projecten en gebrek aan innovatiekracht, dragen er aan bij dat de kwaliteit van de ICT- omgeving onder druk komt te staan. Hierdoor bestaat het risico dat de kans op incidenten toe neemt en wij worden geconfronteerd met kosten. Dit kunnen kosten zijn op het niet beschikbaar zijn van netwerken en/of data door uitval of bijvoorbeeld een hack.

Het risico op incidenten in relatie tot informatieveiligheid zal de komende jaren alleen maar toenemen. Hier moeten we als gemeente voldoende op voorbereid zijn. In het kader daarvan  heeft de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), op 28 oktober 2021, aan alle burgemeesters een brief gestuurd met als onderwerp ‘cyberalert’. De heer Van Zanen vraagt in de brief aandacht voor de toenemende kans geconfronteerd te worden met ransomware; kwaadaardige software, die een computer blokkeert of bestanden versleutelt. Pas na betaling van losgeld (ransom) zou de computer weer te gebruiken zijn. Op dit onderdeel heeft RID de Liemers advies uitgebracht en dit advies is door het DB van de SDL overgenomen. De financiële gevolgen zijn verwerkt in de 1ste voortgangsrapportage en de begroting.

In de risico's is nu een bedrag opgenomen van 0,5 mln. met een kans van 50%. Het risico is bepaald op een aantal dagen dat niet gewerkt kan worden als gevolg van het niet beschikbaar zijn van systemen. Als dit het gevolg is van ransomware zullen er naast deze kosten ook andere kosten zijn, zoals het herstellen van data en systemen, inrichten aanvullende maatregelen, verantwoording afleggen over voortgang. De financiële omvang is aanzienlijk groter, maar de kans is kleiner.

Risico's van omvang niet in top 10
In de bovenstaande beschouwing is de top 10 aan risico's beschreven op basis van financiële impact. De afgelopen jaren hebben ons laten zien dat er grote risico's op ons af komen. Waar de kans klein van is, maar de impact groot of waar de gemeente niet direct financieel voor verantwoordelijk is.

Pandemie
De afgelopen twee jaar hebben we geleefd in een situatie waar een minieme kans aan werd toegedicht, maar waarvan de impact heel groot is. Mede hierdoor is de wereld wakker geschud en wordt er sneller over nieuwe ziekten gecommuniceerd. Hoewel de kans klein blijft dat we na de corona weer een soortgelijke pandemie krijgen voegen wij dit wel als risico toe. Omdat het rijk een overgroot deel van de kosten voor zijn rekening heeft genomen is het beslag op de middelen van de gemeente beperkt gebleven. Wij hebben als gemeente wel de keuze gemaakt om de lokale economie te ondersteunen door een injectie.

Het bepalen van een financiële impact is lastig en daarom is gekozen om maatstaven te kiezen en daar een selectieve waarde aan te hangen. Er wordt voor gekozen om uit te gaan van 50.000 inwoners en een bedrag van € 20 per inwoner. Op basis hiervan wordt het selectieve risico op € 1 miljoen gezet. De kans van dit risico stellen wij  op 5%.

Droogte/verzakking
Perioden van droogte of grote regenval komen steeds vaker voor. In de afgelopen jaren zijn door de lage grondwaterstand problemen met woningen in onze gemeente ontstaan. Ook dit jaar is de kans aanwezig dat er schade gaat ontstaan. Hoewel dit risico niet direct financieel is voor de gemeente heeft onze gemeente wel zorgplicht naar zijn inwoners. Ambtelijke en bestuurlijke capaciteit wordt beschikbaar gesteld om onze inwoners te ondersteunen. Waar nodig worden ook beperkte budgettaire aanvragen gedaan. De invloed die wij als gemeente op dit vraagstuk hebben is beperkt, maar wij dragen bij aan de globale doelstellingen waar nodig en mogelijk. De kans van dit risico wordt dus steeds groter, maar de impact blijft beperkt. Hierdoor staat deze niet in de top 10.

Omgevingswet
Er is veel onduidelijkheid over de invoering van de omgevingswet. Gedurende 2022 zijn door de 1ste kamer meerdere vragen gesteld. De verantwoordelijk minister meldt in 2022 dat de DSO toereikend is om tot invoering over te gaan. Deze onzekerheid en onduidelijkheid zal tot uitdagingen leiden.